कृत्रिम बुद्धिमत्ता (Artificial Intelligence- AI) म्हणजे मशीनद्वारे, विशेषतः संगणकाद्वारे मानवी बुद्धिमत्ता प्रक्रियांचे अनुकरण. (Artificial Intelligence is the imitation of human intelligence processes by machines, especially computers.) सामान्य जनतेसाठी आणि दैनंदिन जीवनात हे तेवढे परिचयाचे साधन नसले तरी, कृत्रिम बुद्धिमत्ता हे असे एक तंत्रज्ञान आहे, जे जीवनाच्या प्रत्येक क्षेत्रात बदल घडवून आणत आहे. हे एक प्रभावशाली साधन असून जे लोकांना माहिती कशी एकत्रित करावे, आलेल्या माहितीचे कसे विश्लेषण करावे आणि निर्णयक्षमता सुधारण्यासाठी परिणामी आकलनक्षमता कशी वापरावी यावर पुनर्विचार करण्यास सक्षम करते. आतापर्यंत बर्‍याच मोठ्या क्षेत्रांमध्ये ह्या तंत्रज्ञानाचा वापर चालू आहे, ज्यात मानवी हस्तक्षेप कमी करून त्यातून उद्भवणार्‍या वैयक्तिक त्रुटींना आळा घालण्याचे काम चालू आहे. आतापर्यंत मोठ्या पातळींवर उपयोगात असलेले हे तंत्र गेल्या आठवड्यात एका नवीन प्रोग्राममुळे चर्चेत आले.

ChatGPT हे नवीन कृत्रिम बुद्धिमत्ता हा एलोन मस्क-स्थापित स्वतंत्र संशोधन संस्था ‘OpenAI’ फाउंडेशनचा नवीन चॅटबॉट आहे. बॉट हा संगणकीय प्रोग्राम आहे, ज्याला सोप्या भाषेत आपण छोटा रोबोट म्हणू शकतो.

कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या वैशिष्ट्यांमध्ये तज्ञ प्रणाली, नैसर्गिक भाषा प्रक्रिया, उच्चार ओळखणे आणि तांत्रिक दृष्टिकोन यांचा समावेश होतो. कृत्रिम बुद्धिमत्ता प्रोग्रामिंग तीन मुख्य कौशल्यांवर लक्ष केंद्रित करते: शिकणे, तर्क लावणे आणि स्वतः मध्ये सुधारणा. कृत्रिम बुद्धिमत्ता ही खूप महत्वाची आहे कारण ते उद्योजकांना त्यांच्या कामात एक विश्लेषणात्मक दृष्टी देऊ शकते, ज्याची त्यांना पूर्वी माहिती नसावी कारण, काही प्रकरणांमध्ये, कृत्रिम बुद्धिमत्ता मानवांपेक्षा चांगले कार्य करू शकते असा दावा आहे. विशेषत: जेव्हा संबंधित माहिती योग्यरित्या भरली गेली आहे याची खात्री करण्यासाठी मोठ्या संख्येने कायदेशीर कागदपत्रांची तपासणी करणे यासारख्या तपशीलवार कामांचा प्रश्न येतो, तेव्हा कृत्रिम बुद्धिमत्ता टूल्स बर्‍याचदा जलद आणि तुलनेने कमी त्रुटींसह काम पूर्ण करतात. (Artificial intelligence tools often get the job done quickly and with relatively few errors.)

ChatGPT हा एक प्रोटोटाइप संवाद-आधारित कृत्रिम बुद्धिमत्ता चॅटबॉट आहे जो नैसर्गिक मानवी भाषा समजून घेण्यास आणि प्रभावीपणे तपशीलवार मानवी मजकूर तयार करण्यास सक्षम आहे.
हे GPT – किंवा जनरेटिव्ह प्री-ट्रेन्ड ट्रान्सफॉर्मर – मजकूर-निर्मिती करणार्‍या कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या कुटुंबाची नवीन उत्क्रांती आहे असे समजले जात आहे. इंटरनेटवरून घेतलेल्या मजकुराच्या मोठ्या बाबींवर कृत्रिम बुद्धिमत्तेला प्रशिक्षण दिले जाते. मशीन लर्निंगद्वारे प्रशिक्षित असलेली ही प्रणाली संभाषणात्मक इंटरफेसद्वारे माहिती प्रदान करण्यासाठी आणि प्रश्नांची उत्तरे देण्यासाठी तयार केलेली आहे.

OpenAI सांगितले की नवीन बॉट सुलभतेवर म्हणजेच वापरण्यास सोपे यावर लक्ष केंद्रित करून तयार केले गेले आहे. “संवाद स्वरूप ChatGPT ला पाठपुरावा करत असलेल्या प्रश्नांची उत्तरे देणे, त्याच्या चुका मान्य करून चुकीच्या जागेला आव्हान देणे आणि अयोग्य विनंत्या नाकारणे शक्य करते,” असे संशोधन संस्थेने गेल्या आठवड्यात एका निवेदनात म्हटले आहे.

ChatGPT पूर्णपणे चुकीची उत्तरे देऊ शकते आणि चुकीची माहिती वस्तुस्थिती म्हणून सादर करू शकते, असे कंपनी कबूल करते. OpenAI म्हणते की या समस्येचे निराकरण करणे कठीण आहे कारण ते मॉडेलला प्रशिक्षण देण्यासाठी वापरत असलेल्या माहितीमध्ये सत्यपडताळणीचा कोणताही मजबूत पाया सध्यातरी नाही आणि पर्यवेक्षित प्रशिक्षण देखील दिशाभूल करणारे असू शकते “कारण आदर्श उत्तर हे प्रस्थापित मानवी प्रशिक्षकाला काय माहित आहे यावर अवलंबून असण्यापेक्षा मॉडेलला काय माहित आहे यावर अवलंबून असते” पण तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रातील या यशामुळे माणसाच्या नोकरीवर गदा येईल का यावर ही फार गांभीर्याने विचार केला जातोय.